مطالعه ویژگی های زیستی زنبور گرده افشانbombus terrestris l. بومی ایران در شرایط پایش شده آزمایشگاهی

چکیده زنبورهای مخملی از مهمترین گرده افشان ها در گیاهان زراعی و غیرزراعی در مناطق سرد و معتدل می باشند. در بین زنبورهای مخملی گونه bombus terrestris l. دارای اهمیت ویژه ای است، زیرا این گونه همه جا زی و دارای توزیع گسترده ای در دنیا است. در این پژوهش ویژگی های زیستی ملکه بومی این گونه در شرایط آزمایشگاهی مورد مطالعه قرار گرفت. بدین منظور در بهار سال های 1389 و 1390 به ترتیب تعداد 40 و 50 عدد ملکه از روستای فشم در استان تهران و یا ورک و ویکان معلم کلایه قزوین جمع آوری و به اتاق پرورش در یاسوج منتقل شد. این ملکه ها در شرایط دمای 8±28 درجه سانتیگراد و رطوبت 10±70 درصد و تاریکی کامل نگهداری و با محلول قند (1:1) و گرده تازه فریز شده زنبور عسل تغذیه شدند. در این مطالعه ویژگی هایی مانند زمان شروع به ترشح موم، ساخت فنجانک تخم اولیه و ثانویه، ساخت کوزه های عسل، تعداد فنجانک ها و کوزه ها، تعداد تخم گذاشته شده، مدت زمان برخی از مراحل چرخه زندگی و درصد موفقیت انجام هریک از مراحل تا مرحله آمادگی برای انتقال به گلخانه جهت گرده افشانی محصولات محاسبه گردید. آزمایشات در یک اتاق 12متری سرامیک شده که با قفسه فلزی قفسه بندی شده بود و روی قفسه ها با کاغذ پوشانده شد تا جعبه های پرورش تماسی با قفسه های فلزی نداشته باشند، انجام شد. برای سهولت کار و جلوگیری از پرواز و فرار زنبورها در این اتاق فقط از نور قرمز استفاده شد. نتایج نشان داد که ملکه ها به صورت میانگین بعد از 26/14روز از زمان استقرار شروع به ترشح موم و بعد از 17/23روز شروع به ساخت فنجانک تخم و بعد از71/27 روز شروع به ساخت کوزه عسل کردند. پس از تکمیل کوزه های عسل و پر نمودن آن ها با استفاده از محلول قند فرآوری شده که عسل نامیده می شود، شروع به تخم ریزی نمودند. پس از این مرحله فنجانک های تخم ثانویه و کوزه های عسل ثانویه ساخته شدند. ملکه ها تمام سطح شکم خود را روی فنجانک های تخم قرار داده و حرارت دهی را شروع کردند که تخم پس از 3روز به لارو تبدیل شد. به مجرد نیاز لاروها به فضای بیشتر ملکه ترشح موم و ساختن پوشش مومی را برای لاروهاتوسعه کوزه های عسل جدید و فنجانک های تخم ثانویه در کنار کوزه های اولیه و یا در روی فنجانک های تخم اولیه و یا روی محفظه های لاروی و شفیره ها انجام شد. تغذیه لاروها توسط ملکه ها و با استفاده از قطعات دهانی صورت می گرفت. پس از 46/39روز شفیره ها تشکیل و اولین کارگرها خارج شدند. پس از46/39 روز کارگرهای دسته اول و پس از 16/51 روز دسته دوم ظاهر شده و کلنی به بلوغ رسید. از 50 عدد ملکه جمع آوری شده نزدیک به 30 درصد کلنی توسعه یافته خود را تولید نمودند. در بخشی از این پژوهش، مطالعه تخم ریزی زنبورهای کارگر خارج از کلنی مادر در جعبه های پرورش جهت بررسی تأثیر امکان تخمریزی و تأثیر فاکتورهای سن و تعداد بر روی تخم ریزی این زنبورها انجام شد و مشخص گردید، این زنبورها می توانند خارج از کلنی همانند درون کلنی تخم ریزی نموده و تنها عامل موثر بر تخمریزی در کارگرهای این زنبورها، سن می باشد و تعداد زنبور و اثر متقابل تعداد و سن براین ویژگی بی تأثیر است. نتایج و اطلاعات به دست آمده در این پژوهش می تواند اساس تصمیم سازی و مدیریت پرورش انبوه زنبورهای بومی ایران باشد.